“We hebben een veel te hoge dunk van wat we met de ratio kunnen”, stelt neurowetenschapper Ayca Szapora, die tevens bedrijfskundige en cognitief psycholoog is. En een zwarte band in Lean Six Sigma bezit.
“We hebben verschillende gebieden in ons brein, met verschillende doelen. Zo hebben we een reptielenbrein, een zoogdierenbrein en de neocortex. Die laatste is uniek. Alleen de mens heeft deze. Ons rationeel en analytisch nadenken gebeurt daar: nadenken, plannen maken, organiseren, risico’s inschatten.” Maar we hebben volgens Ayca Szapora een veel te hoge dunk van wat we hiermee kunnen: we zijn veel meer overgeleverd aan de oudere delen van de hersenen dan we denken.
In leven blijven
“Het reptielenbrein hebben we gemeen met vele andere organismen. Dit oudste deel van onze hersenen heeft niks met jouw doelen, daar trekt het zich niets van aan. Het heeft als enig doel om het organisme in leven te houden. Daartoe kijkt het reptielenbrein naar patronen en gevaar. Het stelt zich steeds twee vragen: 1) is dit veilig voor mij? En 2) hoe kan ik energie besparen? Nadenken kost veel te veel energie; we gaan het op de oude, vertrouwde manier doen. Het denkt dan ook in shortcuts, versimpelingen. Als het aan reptielenbrein lag, zou je nooit veranderen.”
Geen pijn, maar plezier
Het zoogdierenbrein is daar in de evolutie bovenop gekomen en heeft als voornaamste doel om in het leven zoveel mogelijk plezier te hebben. “Het maakt niet uit dat je bijvoorbeeld wilt afvallen en gezond wilt leven. Sporten is pijnlijk. Op de bank zitten en bitterballen eten geven plezier. Pijn en moeite wil het zoogdierenbrein niet, en hetzelfde geldt voor veranderingen, van klein tot groot.”
Verwerkingscapaciteit bewust brein is beperkt
Het derde niveau is dat van de neocortex, legt Szapora uit. Dat is ons menselijk brein. “De capaciteit daarvan wordt massaal overschat. We denken dat we alles kunnen doen op basis van wilskracht, focus en dingen bewust doen. Maar de neocortex heeft een verwerkingscapaciteit van niet meer dan 60 bits per seconde. Het onbewuste brein verwerkt er 11,2 miljoen. Dat is zo’n 200.000 keer meer! Dat betekent dat het helemaal niet mogelijk is om alles bewust te doen. Als je ál je handelingen zou moeten doen met je neocortex, kon je ’s morgens niet eens je bed uitkomen. Denk aan wandelen of een ei bakken: handelingen gaan in principe volledig onbewust. Dat geldt voor wel 99 procent van de dingen die we doen.”
Verandering geeft onzekerheid
“Wie de leiding heeft binnen een organisatie moet beseffen dat bedrijven verzamelingen zijn van individuen die allemaal dit brein gemeen hebben”, aldus Szapora. “Een brein met delen die verschillende doelen hebben. Als er verandering op komst is, is de eerste reactie bij mensen: ‘Ik heb het altijd zo gedaan, het heeft altijd gewerkt, dus ik ga het niet anders doen.’ Daarnaast geeft een verandering onzekerheid. Op een fundamenteel niveau morrelt elke verandering aan ons vertrouwen, een begrip dat een grote rol speelt in ons onderbewuste.”
Passie en urgentie
Radicaal veranderen is in slechts twee gevallen mogelijk, zegt Szapora. Namelijk bij grote passie of urgentie. “Beide zijn zeldzaam. Een enorm enthousiasme aanwakkeren voor een voorgenomen verandering is vaak niet mogelijk, en er is veel nodig om iedereen te doordringen van de noodzaak om het roer om te gooien. De coronacrisis was een goed voorbeeld waarin mensen en organisaties tot ingrijpende veranderingen bereid waren.” Stress en angst waren hierin de aanjager, aldus Szapora. “Maar zulke dramatische omstandigheden zijn natuurlijk niet wenselijk.”
Dit is een bewerking van het artikel dat Guido de Kanter schreef voor Flexmarkt magazine.
