Econoom Katinka Jongkind en sector bankier Sjuk Akkerman van ING blikken vooruit naar de flexmarkt van 2024. Ook kijken ze terug op het voorbije jaar. Wat is er uitgekomen van de voorspellingen van de experts? Wat juist niet?
Tekst: Guido de Kanter
Stagnerende economie zit flexbranche dwars
“Na twee sterke jaren van herstel van de coronapandemie, zit de flexbranche dit jaar toch wel in moeilijker vaarwater”, constateert Katinka Jongkind, econoom Services bij ING. “Dat is naar mijn idee de belangrijkste ontwikkeling over het afgelopen jaar. Het is op zich ook niet heel vreemd, want als de economische groei terugvalt, huren opdrachtgevers ook minder mensen in. Het gaat in de sector dan ook duidelijk wat minder, er is met name een krimp in het aantal uitzenduren. De omzet blijft nog enigszins op peil dankzij hogere tarieven.”
Daarmee noemt Jongkind het waarschijnlijk grootste obstakel voor verdere groei van de flexbranche als geheel: een stagnerende economie. Ook al verwachten analisten van ING over 2023 in Nederland een economische groei van 0,3 procent, in de eerste drie opeenvolgende kwartalen was er sprake van een lichte negatieve economische groei, dus krimp.
Generieke uitzenders versus specialisten
Sjuk Akkerman, Sector Banker Services & Leisure bij ING licht toe: “Eigenlijk zie je al een paar jaar dat generieke uitzenders het moeilijker hebben dan specialistische uitzenders, met name omdat de arbeidsmarkt nog altijd krap is. Het is voor grote generieke bureaus daardoor niet eenvoudig om grote aantallen mensen snel bij elkaar te krijgen. En daarnaast neemt door de lage economische groei de vraag naar flexwerkers ook af. Met name vanuit de industrie en transport en logistiek. Dus de druk die zij voelen is tweeledig.”
In tegenstelling tot het grote generieke uitzenden blijft detachering het nog goed doen, geeft Sjuk Akkerman aan. “Ook is er vanuit de overheid, zorg en het onderwijs nog steeds veel vraag naar personeel. Dus dat blijft nog wel enigszins op pijl. Dit maakt dat de algemene teruggang in de flexbranche nog relatief beperkt is.”
Malheur in industrie
Een sector waar de economische tegenwind duidelijk voelbaar is, is de industrie. In deze bedrijfstak vindt volgens Jongkind circa 20 procent van alle uitzendkrachten werk. “Industrie is daarmee een belangrijke sector voor de flexbranche. Helaas liggen de industriële activiteiten al langere tijd op een laag niveau, wat leidt tot ontslagrondes. Recentelijk hebben VDL Nedcar en Tata Steel aangekondigd honderden mensen te ontslaan. De flexibele schil, waaronder uitzendkrachten, vliegen er als eerste uit. Natuurlijk worden ze ook weer als eerste aangenomen zodra de economie weer aantrekt.”
Krimp flexbranche in 2024
“ING verwacht voor 2024 een economische groei van 0,9 procent”, zegt Akkerman, gevraagd naar de economische vooruitzichten voor het komende jaar. “Dat is een lichte verbetering ten opzichte van dit jaar. Maar het blijft nog steeds onder de 1 procent, dus het is nog steeds een hele beperkte economische groei.” Voor de flexbranche zijn de verwachtingen pessimistischer. “Voor de sector verwachten we voor dit jaar een krimp van 4 procent en voor volgend jaar een krimp van 3 procent”, geeft Jongkind aan.
De cijfers zijn een gemiddelde, tekent Akkerman aan: “In het enorme landschap aan uitzenders zijn er partijen die nog steeds groeien en partijen die het minder goed doen. Over het algemeen zie je dat partijen die gespecialiseerd zijn of in een bepaalde niche zitten, het nog altijd beter doen dan de generieke spelers.”
Investeer in werkgeverschap
Wat kunnen die grote generieke partijen doen om dit te stuiten? “Ik denk dat wat uitzenders in het algemeen kunnen doen, is investeren in goed werkgeverschap”, geeft Akkerman aan. “Dat betekent onder andere de uitzendkrachten langdurig aan je verbinden. Door bijvoorbeeld een vast contract aan te bieden.”
Wat grote generieke uitzenders verder nog kunnen doen, is andere bedrijven helpen en ontzorgen op het gebied van HR, denkt Akkerman. “Uitzenders weten precies wat er allemaal speelt qua wet- en regelgeving en wat er van toepassing is op werknemers. Niet alle bedrijven, zeker de wat kleinere, hebben daar de kennis voor in huis. Dus dat is iets waar de uitzenders zeker bij kunnen helpen. Zo verbreden ze hun dienstverlening.”
Verplichte certificering
De niet al te rooskleurige cijfers komen tegen een achtergrond van de vele veranderingen, die van overheidswege verwacht worden. Zo komt er op de sector een verplichte certificering af. Verder is er een hervorming van de arbeidsmarkt op handen, waarbij uitzendwerk wordt ingeperkt, met als verwacht effect dat uitzenden minder flexibel en duurder wordt. Ook ligt er een wetsvoorstel om schijnzelfstandigheid onder zzp’’ers tegen te gaan.
Verschuiving naar zzp
“Nu uitzendwerk op termijn duurder en minder flexibel wordt, ontstaat er een verschuiving naar andere flexibele arbeidsvormen, zoals het zzp-schap”, stelt Jongkind. “Dit is zowel voor werkenden als voor inhurende bedrijven een aantrekkelijk alternatief. Vooral onder jongeren en studenten is deze verschuiving zichtbaar.”
“Om dit waterbedeffect tegen te gaan, is het belangrijk dat de arbeidsmarkthervorming en de aanpak van de zzp’ers gelijktijdig gebeurt”, vindt Jongkind. “Al blijft het de vraag wat er daadwerkelijk allemaal gaat veranderen. En op welke termijn, want ik verwacht in 2024 nog niet dat er concrete regelgeving wordt doorgevoerd. Er komen veel veranderingen voor de flexbranche aan, maar hoe ze uit gaan pakken is nu nog niet heel duidelijk. Dus dat is spannend.”
Aantal faillissementen licht toegenomen
Vorig jaar voorspelden de ING-experts onder andere een toename van het aantal faillissementen van uitzendbureaus. “Ik heb het even nagekeken,” zegt Jongkind, “tot en met eind oktober zijn er 20 procent meer faillissementen dan in 2022 in dezelfde periode. Nu is dat niet heel schrikbarend, want de afgelopen twee jaar lag het aantal faillissementen op een extreem laag niveau. Dit in tegenstelling tot het aantal bedrijfsbeëindigingen, waarbij bedrijven zelf de stekker eruit trekken in plaats van faillissement aan te vragen. In 2022 is dat aantal bijna verdubbeld ten opzichte van het voorgaande jaar. Voor 2023 verwachten we een vergelijkbaar aantal als in 2022. Dit is enerzijds een gevolg van de krappe arbeidsmarkt, anderzijds komt het ook door de verplichting tot het terugbetalen van de coronaschulden en minder vraag naar uitzendkrachten.”
Meer fase C-contracten?
Een andere voorspelling was dat er aan flexwerkers in 2023 meer vaste contracten door uitzendbureaus zouden worden aangeboden, de zogenoemde fase C-contracten. Is die voorspelling uitgekomen? “Ik moet zeggen, dat doen we altijd op basis van cijfers van de ABU,” geeft Jongkind aan, “maar die zijn er nog niet. Die komen volgend jaar pas. Dus ik kan nog niet zeggen of ik daar gelijk in heb gehad of niet.”
Onzekerheid
Al met al kijkt Katinka Jongkind dan ook op 2023 terug als een jaar waarin er in de flexbranche ‘niet heel veel is gebeurd’. Akkerman vult aan: “Veel zaken waarvoor een oplossing moet komen liggen stil. Dit brengt voor de flexbranche veel onzekerheid met zich mee. Maar: bedrijven in deze branche zijn gewend om zich aan te passen aan onzekerheid, rondom wetgeving en economische ontwikkelingen. Er zit een enorm aanpassingsvermogen in de sector.”
Arbeidsmigranten
Een thema dat speelde bij de verkiezingen is de arbeidsmigratie. Volgens de ABU-Uitzendmonitor is circa een derde van de uitzendkrachten arbeidsmigrant in Nederland. In meerderheid zijn zij werkzaam in de agrarische sector, distributie en de industrie. Voor de krapte op de arbeidsmarkt kan verruiming van de regels voor arbeidsmigratie uitkomst bieden, maar dit is controversieel. “Het nieuwe kabinet zal een antwoord moeten vinden op de vraag of verruiming van de arbeidsmigratie wenselijk is, en zo ja, hoeveel, uit welke landen, en voor welke categorieën werkzaamheden”, aldus Sjuk Akkerman. “Maar ook voor dit onderwerp is het niet bekend hoe het gaat uitpakken. Het is natuurlijk afhankelijk van welke partijen uiteindelijk in de regering komen en welke maatregelen ze nemen.”
Wél beschikbaar
Cijfers van het CBS over het derde kwartaal van 2023 geven aan dat de krapte op de arbeidsmarkt iets minder wordt. “Toch verwachten we niet dat op korte termijn die structurele krapte verdwijnt”, geeft Sjuk Akkerman aan. “Daarnaast is er sprake van een mismatch op de arbeidsmarkt. De arbeidskrachten waar veel vraag naar is, daarvan zijn er niet voldoende beschikbaar. Aan de andere kant zijn er wel degelijk mensen voorhanden, die uitzendbedrijven zouden kunnen omscholen zodat ze aan de slag kunnen in groeisectoren. Kijk naar een ontwikkeling als de energietransitie, die veel extra banen oplevert en dus vraag naar mensen. Er moeten talloze zonnepanelen geïnstalleerd worden, warmtepompen, et cetera. Daar zijn veel mensen nodig, net als in de zorg. Dus er ligt een mooie rol voor uitzenders in omscholing of bijscholing naar werk waar wel vraag naar is. Gedeeltelijk pakt men die rol nu al, maar ik denk dat daar nog veel meer kansen liggen.”
