Sectorbankier Han Mesters blikt in de decembereditie van Flexmarkt vooruit naar de flexbranche van 2024 en kijkt terug op het voorbije jaar. Wat is er uitgekomen van de eerdere voorspellingen? Wat juist niet?
Tekst: Guido de Kanter
“De flexbranche stevent af op een periode van onzekerheid en verandering”, stelt Han Mesters. De sectorbankier is bij ABN AMRO verantwoordelijk voor de strategische visie op de sector zakelijke dienstverlening. Ondanks de verkiezingen en de ongetwijfeld langdurige kabinetsformatie, lijkt het zeker dat overheidsbeleid op relevante onderdelen sterk gaat veranderen. Daarnaast was 2023 een jaar waarin de geopolitieke onzekerheid sterk is toegenomen.
Spanning op de arbeidsmarkt
Eén omstandigheid is dit jaar vrijwel onveranderd gebleven: de spanning op de arbeidsmarkt. Mesters: “We zitten weliswaar in een recessie, maar de structurele schaarste aan arbeidskrachten blijft. Wat je dan ook ziet is, is dat de conjunctuur er vrijwel niet toe doet. De demografische trend is veel te sterk. Dan is de volgende vraag: gaan we een economische neergang krijgen, die sterk genoeg is om de arbeidsmarkt weer ruimer te maken? Ondanks de wereldwijde trammelant die gaande is, betwijfel ik dat.” We hebben in het recente verleden een kredietcrisis gehad en daarna de coronacrisis, zegt Mesters. “Toen zakte de economie met 3,8 procent. Dat zijn enorme klappen in termen van BNP-daling. Maar we hebben gezien dat de krimp tijdens de coronacrisis niet het tekort op de arbeidsmarkt heeft opgelost. De tekorten zijn here to stay.”
Kunstmatige intelligentie
2023 was het jaar van de doorbraak van chatbots, in het bijzonder ChatGPT. Zal kunstmatige intelligentie helpen om het tekort aan mensen op te lossen? “Ja, AI gaat werk van ons overnemen,” voorspelt Mesters, “maar ook weer niet met de tijdshorizon die wij in gedachten hebben. In de hype rond ChatGPT wordt verkondigd dat de wereld op zijn kop staat en dat de wereld er morgen al totaal anders uit zal zien. Ik maak de digitale revolutie al meer dan twintig jaar mee. Kunstmatige intelligentie zoals die van ChatGPT is echt wel een waterscheiding. Maar tegen de tijd dat wij er wat van merken in ons werkzame leven, zijn we echt wel een stukje verder.”
Nederland verliest slag om arbeidsmigranten
Dat brengt ons op Mesters’ voorspelling van een jaar geleden: dat vooral in de tuinbouw en in magazijnen de robotisering zou toenemen. Is het al zover? “Ik hoor er nog steeds heel weinig van,” geeft Han Mesters aan, “dus kennelijk moet de pijn nog een stuk groter worden. Het wordt steeds duidelijker dat arbeidsmigranten uit bijvoorbeeld Polen in minder groten getale naar ons land komen, vooral omdat we de huisvesting niet op orde hebben. Zo verliezen we de concurrentieslag met Duitsland voor die arbeidsmigranten. Dan wordt de volgende stap dat je moet automatiseren. Maar je weet ook dat automatisering in de tuinbouw een ingewikkeld en kapitaalintensief verhaal wordt. Frambozen plukken met een robothand is niet triviaal.”
Toelatingsstelsel
Sectorbankier Mesters geeft aan dat hij blij is met het toelatingsstelsel voor de flexbranche dat er aan zit te komen. “Er zitten in aantal toch veel bad apples onder de 15.000 bedrijven in de sector. Het vergunningenstelsel zal zorgen voor een gelijk speelveld. Wij waren als bank al bezig met onze eigen certificering, waarbij we onze klanten in de branche onder andere vroegen naar een SNA-keurmerk. Straks hoeven we dat eigen initiatief niet te gebruiken, maar is er gewoon een uniform waarborgcertificaat waarop we kunnen toetsen.”
“Je ziet hier dat initiatieven om de wereld te verbeteren, in dit geval de wereld van de arbeidsmigranten, toch voor een groot deel worden aangezwengeld door de overheid. Alle partijen in de flexbranche zijn gedwongen om het goed te regelen. En men moet ook wel, want als de schaarste aanhoudt, dan willen de mensen die je nodig hebt natuurlijk niet meer bij jou werken als bijvoorbeeld de huisvesting niet goed geregeld is. Dus de schaarste, de regelgeving en de transparantie dwingt iedereen om beter met werknemers om te gaan. Niet dat alle partijen dat zelf willen, maar ze moeten.”
Randstad
Een dramatische ontwikkeling in 2023 was de teruggang bij van het aantal uitzendkrachten dat marktleider Randstad in Nederland aan het werk had. Het ging om een daling van 63.000 naar 51.000 werknemers, oftewel bijna 20 procent.
Randstad is groot in volumecontracten, weet Mesters. “Grote klanten die grote hoeveelheden uren afnemen. Daar is nog steeds weinig onderhandelruimte. Je kunt maar beperkt prijsverhogingen doorvoeren. Door de schaarste is er wel iets meer ruimte gekomen, maar niet zo veel als je zou willen. Dus daar verliest het bedrijf op.”
Gericht op kandidaat
Mesters denkt dat de grote generieke uitzendbureaus voor een probleem staan, waar het gaat om hun bedrijfscultuur. “De nadruk bij die grote partijen ligt vaak toch op winst maken, geld verdienen. Men is gericht op de inlener en niet op de kandidaat; de kandidaat is het instrument om geld te verdienen. Wat de grote generieke bureaus eigenlijk hadden moeten doen, zoals bedrijven als Talent&Pro en vele andere wel gedaan hebben, is een omslag maken naar gerichtheid op de kandidaat. Bijvoorbeeld in de vorm van een impresariomodel, waarin je de kandidaat helpt zich te ontwikkelen, vaktechnisch en persoonlijk.”
Geopolitieke ontwikkelingen
Voor 2024 gaat Mesters uit van een groei van de Nederlandse economie met 1,1 procent. “Dat is iets hoger dan dit jaar, een beetje muddling through. Maar als er door de geopolitieke ontwikkelingen uitstralingseffecten zijn die we nog niet in onze cijfers voor volgend jaar hebben meegenomen, dan wordt het wel spannend. Dan kan de groei zomaar negatief worden.”
Volgens Mesters houden economisch analisten veel te weinig rekening met geopolitieke ontwikkelingen en de toegenomen onvoorspelbaarheid van de omgeving. “Ik citeer weleens de spreuk ‘astrologers exist to make economists look respectable’. Mijn collega-economen komen met hun rekenmodellen tot voorspellingen die plausibel klinken, maar uiteindelijk kennen zij de toekomst natuurlijk ook niet. Je hebt de term vast wel gehoord, ceteris paribus, ‘het overige gelijk blijvend’. We gaan er dus vanuit dat alles constant blijft. Maar zo is het niet in deze wereld.”
Structurele verschuivingen
“Iedereen kijkt naar de conjunctuur, naar vraag en aanbod op korte termijn. Maar veel interessanter zijn de grote structurele verschuivingen, bijvoorbeeld dat bedrijven steeds meer hun productie terug in huis nemen. Die vindt steeds vaker in de buurt plaats en wordt niet meer zo vaak uitbesteed aan Aziatische landen. Daardoor is er veel minder transporten is er ook veel minder logistiek en warehousing nodig. We zagen het onlangs bij rederij Maersk, die 10.000 banen schrapte. Dat is geen conjuncturele ontwikkeling. Wij zien gewoon al een structureel mindere vraag naar container-gerelateerde shippingdiensten.”
Mesters vervolgt: “We zitten nu middenin een fase waarin producenten weg willen uit China. Het argument was natuurlijk altijd dat China goedkoper is, maar nu beginnen ook in die afweging andere elementen een rol te spelen. China is in afnemende mate een betrouwbare partner. Het land zit in een blok met de bad boys: Noord-Korea, Rusland, Saoedi-Arabië, Iran. Dat is natuurlijk een groep van landen die ons niet goed gezind zijn.”
MKB-bedrijven versus volumecontracten
Andere ‘uitstralingseffecten’ die Mesters voor mogelijk houdt, kunnen veroorzaakt worden door een escalatie van de oorlog in Oekraïne of het conflict in het Midden-Oosten. Daarbij is maar de vraag of Europa nog lang zal kunnen schuilen onder de paraplu van de Amerikaanse defensie, denkt Mesters. “Ik heb onlangs een post geschreven naar aanleiding van een uitspraak van Donald Trump. Als hij president wordt in 2024, is hij niet meer van plan om ons Europeanen te helpen als wij problemen krijgen. Dat is heel lullig voor ons, want tegen de tijd dat wij een eigen defensie-industrie hebben opgebouwd, zijn we 20 tot 25 jaar verder. Dus we hebben gewoon de tijd niet om militair echt weer mee te tellen in de wereld.”
Mesters’ belangrijkste advies aan uitleners: “’Handel naar een bekende Romeinse uitspraak: ‘si vis pacem, para bellum’. Als je vrede wil, bereid je dan voor op de oorlog’. Zorg dus dat je de draaiboeken in huis hebt –en Randstad doet dat wel heel goed– zodat als inderdaad die grootschalige vraaguitval plaatsvindt, je dan weet wat je moet doen. Daarnaast zit de toekomst voor uitzenders meer bij mkb-bedrijven dan bij grote bedrijven met volumecontracten, denk ik. Dus dat mogen ze bij de grote generieke bureaus in hun zak steken.”
Terug naar het uitzendbeding
Een ontwikkelingen die Han Mesters op de flexmarkt af ziet komen in 2024 is de terugkeer van meer fase A-contracten, als reactie op de onzekerheid die er is in de markt. “Welbeschouwd is het uitzendbeding natuurlijk een vreemde constructie. Het is de wetsgrond die een uitzendbedrijf een persoon laat uitlenen aan een klant. Maar als die inlener zegt ‘ik heb echt geen plek meer voor je’, dan is het voor de werknemer meteen klaar. In die zin is het eigenlijk een zzp-achtige constructie, waarin de werknemer geen zekerheid heeft.”
“Wat je zag door de schaarste, is dat het uitzendbeding almaar minder werd toegepast en flexwerkers steeds meer B- en C-contracten kregen. Maar ik zie steeds vaker dat flexpartijen zich bewust worden van het risico. Als het risico toeneemt wordt uitzendbeding misschien wel weer interessant voor flexbureaus. Dat is dan ook iets dat ik scherp blijf volgen het komend jaar.”
Jonge werknemers binden
Vorig jaar gaf Han Mesters aan dat veel zakelijke dienstverleners, zoals advocaten- en accountantskantoren, nog ‘om’ moeten. Ze moeten rekening houden met de wensen van jongere medewerkers en genoegen nemen met een minder winstgevend businessmodel, iets dat Mesters ziet als voorbode voor flexbedrijven. Zag hij dit jaar die trend al? “Ik sprak toevallig gisteren een van partners bij Eshuis, want dat is het accountantskantoor waar ik vorig jaar aan refereerde. Zij zijn sinds kort een van de slechts twee accountantskantoren in Nederland die ook een ‘B Corp’ zijn. B Corp, dat is een certificering op milieu-, sociale en bestuurscriteria, en het is niet makkelijk om die certificering te krijgen. Wat die partner van Eshuis vertelt, is dat de hele accountancywereld met elkaar vecht om mensen te krijgen, maar dat zij gewoon open sollicitaties krijgen. Zo belangrijk is purpose voor de jonge generatie.”
