Nu corona onder controle lijkt, is er weer volop ruimte voor andere zwarte zwanen en structurele veranderingen. Inclusief de economische getijdewerking, waar het nu tijd is voor eb. Hoofdredacteur en flex-expert Wim Davidse over wat er komend jaar staat te gebeuren en wat dat betekent voor de flexbranche.
We zijn in 2021 overtuigend hersteld uit de coronarecessie. Met een groei van 4,9% was onze economie aan het eind van dat jaar zelfs ruim 2% groter dan toen we aan de intelligente lockdown begonnen. Een aantal flexbureaus heeft veel mensen mogen leveren aan de vele GGD- en andere corona-projecten en dat droeg stevig bij aan een omzetgroei van 11,3% in de flexbranche. Met overigens aanzienlijke verschillen tussen segmenten, zo liet onze Flexmarkt Top 100 afgelopen zomer zien: de omzet in payroll en agro-sector was gekrompen, die in MSP en Logistiek gegroeid met 5% of iets meer. En verder was er minstens 17% groei.
Daarmee was ook de flexbranche een paar procent groter dan toen corona begon. Toen we vervolgens aan 2022 begonnen, waren er grofweg twee scenario’s: of de economie zou lekker verder groeien, de werkgelegenheid dus ook – met een verder dalende werkloosheid tot gevolg, en dus een grotere krapte op de arbeidsmarkt. Of de economie zou last kunnen gaan krijgen van het stopzetten van alle overheidssteun aan werkgevers. Dan zou het aantal faillissementen gaan toenemen en er zou lichte druk op de werkgelegenheid ontstaan. Ook zou de werkloosheid weer wat oplopen en de krapte op de arbeidsmarkt lichtjes afnemen. Beide scenario’s zouden niet gemakkelijk zijn voor de flexbranche – daarom sprak ik een jaar geleden over een ‘catch 22’.
Veel groei en krapte
Maar corona kwam terug in de winter van 2021-2022. Dus verlengde de overheid haar steunmaatregelen en daarmee werd het tweede scenario minder waarschijnlijk. Sterker nog: het is dit jaar totaal niet aan de orde geweest. Het eerste scenario van veel groei en krapte is meer dan waar geworden. Over de eerste drie kwartalen is onze economie met 5% gegroeid. Voor het hele jaar ligt met in het vierde kwartaal een flinke afkoeling toch 3 tot 4% in het verschiet. In april is de werkloosheid gedaald tot een nog nooit geziene 3,2%. De werkloosheid lag op alle opleidingsniveaus ver onder de 5%. In het voorjaar waren volgens het UWV alle arbeidsmarkten in Nederland, in alle regio’s voor alle beroepsgroepen, krap tot zeer krap.
Volgens de Conjunctuurenquête van het CBS had dit jaar gemiddeld 60% van de flexbureaus belemmerend last van schaarste van kandidaten. Volgens Berenschot was de arbeidsmarkt met 45 procent van de werkgevers veruit het grootste probleem voor bedrijven en organisaties. Het kabinet Rutte 4 ging volop aan de slag met het mogelijke vervolg op de Wet arbeidsmarkt in balans (Wab) en de Wet Deregulering beoordeling arbeidsrelatie (Wet Dba). En dat terwijl er in de tussentijd met de Russische oorlog in Oekraïne een zo mogelijk nog grotere zwarte zwaan op onze toekomst was geland.
Omzetgroei uitzendbranche
De omzet in onze flexbranche groeide in het eerste halfjaar van 2022 met liefst 17% en hoewel de groei in het derde en het vierde kwartaal duidelijk afkoelde, verwacht ik een totale omzetgroei over heel 2022 van makkelijk 12%. We weten natuurlijk dat ‘de’ flexbranche niet bestaat, en ook dit jaar komt dat glashelder in de groeicijfers tot uiting. Waar met name een aantal grote ABU-leden in 2021 dus enorm profiteerde van de GGD- en andere corona-projecten, was dat dit jaar nauwelijks nog aan de orde. De omzetgroei van de overwegend grote en generieke uitzendbureaus in de ABU Marktmonitor was in het eerste kwartaal nog een fraaie 10%. Maar de groei viel in de twee kwartalen daarna compleet stil. Cumulatief is dat een omzetgroei van 3%. Opgebouwd uit een urenkrimp van 5% en een explosieve gemiddelde tariefstijging van bijna 9%. Uit de kwartaalcijfers van de beursgenoteerde flexbureaus kan worden opgemaakt dat de omzetdruk vooral van de grote, generieke uitzendbureaus kwam.
Lees ook: ABU Marktmonitor: uitzenduren dalen, omzet uitzenders stijgt licht
Het verschil in groei in 2022 tussen die bureaus en de rest is enorm. De omzetgroei van de detacheringsbureaus in de VvDN Marktmonitor bedroeg over de eerste drie kwartalen ruim 16%. Met vooralsnog geen enkel teken van verzwakking. Bij de detacheerders is sprake van een iets minder explosieve, maar toch ook indrukwekkende gemiddelde tariefstijging van ongeveer 7%. De NBBU, de vereniging van vooral kleine en middelgrote uitzenders, heeft over 2022 nog geen cijfers gepubliceerd, maar het zou mij verbazen als die dichter bij de ABU- dan bij de VvDN-cijfers zitten.
Lees ook: Omzet detacheerders blijft maar stijgen
Gewerkte uren flexbranche
Uit de CBS-data kun je afleiden dat de gewerkte uren in de totale flexbranche over de eerste drie kwartalen van 2021 met bijna 5% zijn gegroeid ten opzichte van een jaar eerder. Het aantal uitzend- en detacheringsbanen groeide zelfs met ongeveer 8%. Wel met duidelijk een afname van de groei in elk volgend kwartaal. Het zijn prima cijfers, zeker ook in vergelijking met de ook niet kinderachtige groei van de totale werkgelegenheid onder personen tussen 15 en 75 jaar oud: die bedroeg 3,2%.
Aantal zzp’ers ontploft
Uit nog een andere hoek komt ook een heel stevige groeier. In het derde kwartaal van 2022 ontplofte het aantal zzp’ers dat hun eigen arbeid aanbiedt met een zinderende 13,9%. Er was al een paar jaar een lichte versnelling van hun groei zichtbaar, maar de ontwikkeling in de loop van 2022 is ongehoord: in het eerste kwartaal groeide hun aantal met bijna 7%, in het tweede met 10% en die versnelling zette dus verder door. Er zijn nu meer dan 1 miljoen van die zzp’ers – 18% meer dan pre-corona, and still counting.
Ontwikkeling flexschil
Al met al werkte in het derde kwartaal 38,7% van alle 9,6 miljoen werkenden in de flexschil: een record, en 5 procent meer dan pre-corona. Eind 2019 was dat nog 36,8 procent. Volgens werkgevers die in het eerste coronajaar in opdracht van de ABU door TNO zijn ondervraagd, zou dat percentage stevig moeten gaan dalen. Na 15 jaar van een stevig uitdijende flexschil voorzagen werkgevers dat de krapte op de arbeidsmarkt en de impact van nieuwe wet- en regelgeving het onvermijdelijk maakten dat de flexschil zou krimpen en het aandeel werkenden met een vast contract serieus zou groeien. Vooralsnog is die intentie dus nog geen werkelijk gedrag geworden.
De afgelopen decennia werkte het als volgt: als de economie herstelde uit een stagnatie of recessie, gingen werkgevers eerst tijdelijke werknemers, uitzendkrachten en gedetacheerden inhuren. Op het moment dat ze er dan na meerdere kwartalen of zelfs jaren van overtuigd waren dat de economie zou blijven groeien, begonnen ze langzaam meer vaste contracten uit te delen. En als de arbeidsmarkt dan krap werd, omdat de werkloosheid richting of zelfs onder de 5% zakte, gingen de vaste contracten in een hogere versnelling. En kon het aantal uitzendkrachten zelfs afnemen. Als dan vervolgens de economie weer afkoelde of zelfs in een recessie zakte, werd de flexschil nog verder afgebouwd. Om, als de stagnatie of recessie een halfjaar onderweg was, ook weer het aantal vaste contracten af te bouwen. En als zich dan weer economisch herstel aandiende, begon het hele verhaal weer van voren af aan.
Krapte leidde dus altijd tot minder flex, ook al groeien de economie en de werkgelegenheid dan nog als een tierelier. Dat, in combinatie met duurdere flex vanwege de Wab en waarschijnlijk minder mogelijkheden om flex in te huren vanwege de opvolgers van de Wab en van de Wet DBA, leidde ertoe dat werkgevers TNO heel begrijpelijk vertelden dat hun flexschil structureel kleiner zou worden.
Maar dat was buiten de wensen van de werkenden gerekend. Want werkende mensen hebben wensen. Die zijn niet per se gelijk aan die van werkgevers. Maar op een langdurig krappe arbeidsmarkt staan werkenden en werkzoekenden veel sterker in de onderhandelingen. Ze zijn kritischer tegenover werkgevers die er in hun aanbod, onboarding en organisatie een potje van maken. Voor jou – bijna letterlijk – tien anderen, werkgever! Of flexbureau.
‘Verrukkelijk Vast, Delicious Deta of Zwierig Zzp
Werkenden en werkzoekenden kunnen en zullen dus eisen stellen. Ze willen ‘Verrukkelijk Vast, Delicious Deta of Zwierig Zzp’. Veruit de meesten gaan nog altijd voor een vast contract, maar als het aanbod of de ervaring niet bevalt – dus niet verrukkelijk is – zijn er vandaag de dag voldoende kansrijke en inspirerende alternatieven. Of je nu een jonge elektricien, een startende controller of IT’er of een herintredende verpleegkundige bent: jij hebt de keuze! Als werkgever en ook als flexbureau moet je je realiseren dat dit de nieuwe werkelijkheid is. Dus als je je organisatie langzaam maar zeker hebt verbouwd tot een bureaucratisch doolhof, moet je niet gek opkijken als je mensen ontslag nemen en vervolgens gaan zzp’en. En dan moet je al helemaal niet gaan klagen over al die verwende mensen. Als je sollicitatieprocedure niet transparant, snel en stimulerend is, moet je niet verbaasd zijn als de kandidaat ineens via een detacheringsbureau in een traineeship-constructie op je stoep staat. En de politiek heeft dat nog nooit gedaan, maar die moet voordat ze aan de grote verbouwing van de Wab en de Wet DBA begint, toch eens heel goed gaan kijken wat werkers bezighoudt, motiveert en irriteert.
Krapte blijft
‘Dat gaat wel weer voorbij, die krapte, als er straks een recessie komt’. Veel werkgevers zeggen dat elke keer als de krapte hun spuigaten uitloopt. Het punt is: nu de lang aangekondigde vergrijzing er eindelijk is – het aantal 75-plussers groeit dit decennium met 50 procent, de beroepsbevolking stagneert – gaat die krapte niet meer serieus weg. Bekijk anders nog even de zomer van 2020: na bijna twee jaar krapte op de arbeidsmarkt zorgde de coronadreun voor een stijging van de werkloosheid tot 5,5%, om vervolgens in het najaar van 2020 alweer onder de 5% te zakken. We zitten nu in de Radicale Jaren Twintig – never a dull moment – en daarin moet je als werkgever en als flexbureau echt rekening houden met de wensen van de mensen.
Flexbureaus die dat doen, waar nodig gestimuleerd door moderne IT en HR-tech, behoren tot de succesnummers – zo zien we ook in onze jaarlijkse Flexmarkt Omzetranglijst Top 100. Op een krappe arbeidsmarkt weten zij de kandidaten te vinden, te interesseren en geboeid en geschoold te houden. Daarmee zijn zij van enorme waarde voor hun opdrachtgevers. Die weten immers letterlijk niet meer waar ze het moeten zoeken. Al zouden zij de mensen op vaste contracten willen aannemen, ze kunnen die mensen niet meer vinden, niet bereiken en niet raken – en gaan te rade bij de gespecialiseerde flexbureaus.
Die kunnen vervolgens nog meer toegevoegde waarde gaan bieden. Door hun opdrachtgevers ook te ontzorgen op andere HR-terreinen vol uitdagingen. Zoals het ingewikkelde arbeidsrecht, strategische personeelsplanning, recruitment, scholing, generatiemanagement en veel meer.
Lees ook: ING: groei uitzendsector geremd door krapte en regelgeving
Benut de pauze
Het jaar 2023 wordt een jaar met weinig economische groei, dat is wel duidelijk. We beginnen het jaar met handenvol serieuze perikelen: onder meer hoge energiekosten en inflatie, laag vertrouwen, een stikstofimpasse, Russische agressie, andere geopolitieke en nationale spanningen en meer. Het is raadzaam met drie scenario’s te werken, waar je in één scenario zeker ook een diepe recessie uitwerkt. Het meest realistische scenario is momenteel het volgende: er komt geen recessie, maar we zullen een economische stagnatie beleven, met een groei van ongeveer 0,5%.
Er zullen meer faillissementen komen, werkgevers zullen her en der op hun personeelsbestand moeten beknibbelen en dat leidt tot een met 0,5% dalende werkgelegenheid. Het aantal nieuwe vacatures zal, na de eerste lichte daling in het derde kwartaal van 2022, nog verder krimpen. Mensen zullen het zekere voor het onzekere nemen en minder makkelijk ontslag nemen. De dynamiek op de arbeidsmarkt wordt dus kleiner. De werkloosheid loopt wat op, maar komt met maximaal 4,8% niet boven de kraptegrens. Flexbureaus blijven nodig om op die krappe arbeidsmarkt mensen te kunnen blijven vinden. De flexmarkt zal desalniettemin in uren met één of een paar procent gaan krimpen. Maar zal door de blijvende krapte en de verdere stijging van de tarieven in omzet met 4% groeien. Houd hierbij wel rekening met de hiervoor geschetste verschillen – de gretige, toegevoegde waarde biedende specialisten blijven sterk in het voordeel.
Na 2023 zal de economie weer gaan groeien. En zullen we steeds concreter impact ervaren van de vergrijzing, verduurzaming en verdere digitalisering – de impact van de Vierde Industriële Revolutie. Het is niet ingewikkeld om te concluderen wat er dan gaat gebeuren op de arbeidsmarkt.
Benut dus de relatieve pauze van 2023 om je voor te bereiden op je nieuwe leven als flexbureau 4.0!
Lees ook: Werken aan Flexbureau 4.0, zo doe je dat
Dit artikel is gepubliceerd in de december-editie van Flexmarkt-magazine. Flexmarkt magazine is digitaal beschikbaar voor abonnees van Flexmarkt pro.
Volg Flexmarkt op LinkedIn:
